ACTUALITEIT
CUBA REIS ABVV-WVL
Vooraf
Het ABVV West-Vlaanderen trekt voor de 4de keer naar Cuba. Ter plekke heeft een groep van 74 ABVV-militanten, medewerkers en secretarissen er contacten met de Cubaanse vakbond en bezoeken ze projecten die we steunen via onze CIS, de Commissie voor nationale- en Internationale Solidariteit. Het interprofessionele ABVV doet dit al sinds de jaren ’90, aanvankelijk alleen (gegroeid vanuit de ABVV-Textielcentrale) en al vlug daarna in een nauwe samenwerking met het FOS (Fonds voor Ontwikkelingssamenwerking, Socialistische Solidariteit). De Cubareis duurt van 1 t/m 13 juni 2011.
Woensdag 1 juni 2011 : in de late avond
Touch down in Havana!
Meer dan 24 uren tijd heeft het ons gekost om vanuit West-Vlaanderen in Havana aan te komen. Die tijd werd echter vooral besteed aan de onderlinge kennismaking door alle deelnemers. Het is een bonte bende met ABVV-militanten, -medewerkers, -secretarissen uit meer dan alleen maar West-Vlaanderen. De groep is ook uiterst divers samengesteld : er reizen habitués mee die Cuba voor de 4de of 5de keer aandoen en er zijn er die pas voor de eerste keer een vliegtuigreis maken.
Havana - Malecon (zeedijk)
Donderdag 2 juni 2011 : voormiddag
Ontmoeting met de Belgische ambassadeur in Cuba
Een delegatie van ABVV- en FOS-medewerkers ontmoeten in de meer riante buitenwijken van Havana de Belgische ambassadeur, Koen Adams. Al vlug blijkt dat onze afspraak meer is dan een loutere plichtpleging : de ambassadeur geeft te kennen hoe belangrijk het voor hem is ook voeling te hebben met wat aan de ‘basis’ gebeurt. Na onze reis krijgt hij daarom ook feedback over wat wij tijdens die reis ervaren en wat onze steun concreet betekent. De ambassadeur geeft zijn indrukken weer over zijn bezoek aan de textielfabriek Desembarco Del Granma (Santa Clara) waar wij eerder o.a. zorgden voor een volledige vernieuwing van de refter. Hij plant binnenkort ook een bezoek aan een reeks appartementen die gebouwd werden via één van onze eigen ABVV-FOS-projecten.
Gesprek met de Belgische ambassadeur in Cuba : Koen Adam – Havana
Al vlug gaat het gesprek over de recente wijzigingen in Cuba op het vlak van politiek en economie. De evolutie die de Cubaanse vakbond daarbij over de laatste jaren heen doormaakte komt ook ter sprake. Het SNTIL (de Cubaanse vakbond voor de lichte industrieën) zocht in de jaren ’90 mee om productie en rendement op te drijven in de industrieën. Als de bedrijven in het begin van de jaren 2000 meer autonomie krijgen van de Cubaanse leiding en meer zelfbedruipend worden, begint de Cubaanse vakbond ook meer en meer te gelijken op waar een Belgische vakbond voor staat. Nu, na de recente wijzigingen is de toekomst op het vlak van tewerkstelling twijfelachtig : zal werkloosheid kunnen vermeden worden, zullen bedrijven afslanken, slaagt men erin voldoende vervangende tewerkstelling te creëren? Tussen november 2010 en maart 2011 werden 500.000 Cubanen werkloos, op termijn wordt dat wellicht 1,3 miljoen… Het vangnet dat dit moet opvangen is niet altijd voldoende toereikend.
De recente veranderingen binnen Cuba leggen dan wel bloot dat er terdege rekening werd gehouden met het betrekken van de basis. Het blijft één van de Cubaanse troeven dat er wel degelijk een basiswerking is, dat inspraak geen loos begrip is en dat de stem van de ‘gewone man’ op congressen nog altijd telt op het eiland van rum en sigaren. Ook mede door de opmerkingen vanuit de basis zullen heel wat geplande veranderingen over een langere periode gespreid in de tijd worden toegepast. Ook de eensgezindheid waarmee een ingenomen standpunt – na lange discussies – wordt verkondigd en verdedigd is een Cubaans handelsmerk.
Met de ambassadeur wordt van gedachten gewisseld over hoe investeringen uit het buitenland de economie en de tewerkstelling kunnen steunen. Of dat laatste gemakkelijk kan is maar ten zeerste de vraag : investeringen (ook in Cuba) betekenen vaak saneren en rationaliseren. Een recente investering door Inbev in de Cubaanse bierbrouwerij Bocanero bewijst dat. Het toerisme daarentegen moet wel voor opportuniteiten zorgen mits dit anders aangepakt wordt dan nu : geen uitbouw van luxueuze golfterreinen terwijl het Cubaanse eiland massa’s aan mogelijkheden biedt voor een heus plattelandstoerisme.
Het FOS plant momenteel interne besprekingen over welk soort projecten er o.a. in Cuba zullen ondersteund worden in de komende periode van 6 jaren (d.i. vanaf 2014). Het FOS wil zich daarbij focussen op sociale bescherming, sociale zekerheid. Het ABVV zoekt eveneens nieuwe, motiverende, engagerende projecten die de lokale werkende bevolking moeten steunen en die ook geschikt zijn om er breed rond te mobiliseren en onze mensen in België nauw te betrekken, zoals we doen met het Cubaproject. De ambassadeur verbindt er zich toe mee te helpen om deze doelen te verwezenlijken.
Vrijdag 3 juni 2011
Opsplitsing in 2 groepen
De grote groep deelnemers splitst zich in twee aparte groepen die voor de komende 6 dagen elk een aparte reisroute volgen. Eén groep, groep A, trekt naar het westelijk deel van Cuba. Groep B naar het oosten van het eiland.
Vrijdag 3 juni 2011 : groep B
Transfer van Havanna naar Trinidad
We hebben een stevige tocht voor de boeg, Trinidad de Cuba is de bestemming. De 280 km tussen Havana en Santa Clara, onze eerste halte op het schema, wordt enkel onderbroken door een technisch probleem met de airco van de bus. Op de middag bereiken wij Santa Clara waar we het museum en mausoleum van Ché Guevarra bezoeken. De stilte die er heerst maakt een diepe indruk op onze deelnemers. De figuur Ché, die een zeer grote rol speelde in de overwinning van de Revolutie, ban je niet zomaar uit je hoofd. Vandaar gaat het richting het monument Tren Blindado. De actie van Ché en zijn manschappen om de trein met soldaten en munitie te saboteren betekende het keerpunt van de Revolutie. Op die manier werd de aanvoer van soldaten en oorlogsmateriaal van dictator Batista geblokkeerd in het oosten van Cuba en kon Fidel Castro zijn optocht beginnen naar het westen. Het voorval betekende ook de vlucht van Batista naar de Dominicaanse Republiek. De weg naar de vrijheid lag voor Ché en Fidel open.
Nu gaat het richting Granma Des Embarco, een textielfabriek in Santa Clara waar onze eerste solidariteitsproject zich situeerde. We worden door de directie en de syndicale delegatie opgewacht. Er wordt van gedachten gewisseld rond de crisis en de toekomstplannen van de onderneming. Een kort bedrijfsbezoek zit er echt niet meer in omdat de werkzaamheden in het fabriek stilgelegd zijn omwille van de “impressa”, een bijeenkomst waar werknemers zelf hun inbreng kunnen doen rond veiligheid en beleid van de onderneming. Na dit intermezzo bezichtigen we het appartementencomplex. De 16 appartementen waren het tweede project van het ABVV West-Vlaanderen in Santa Clara. De deelnemers kunnen zich vergewissen van het comfort van deze huisvesting en worden zelfs uitgenodigd door een bewoonster om haar woning binnenin te gaan bekijken. Eén minpuntje : het eerste appartementenblok vertoont reeds sporen van veroudering. De verf die afgeschilferd is van het huis doet niet vermoeden dat het er slechts 8 jaar staat. Hier en daar wordt door de deelnemers gesuggereerd om misschien een onderhoudsprogramma op te zetten.
Het is inmiddels wat laat in de namiddag. Er volgt nog een 3 uur durende reis naar Trinidad waar we onze intrek namen in Hotel Brisas op het schiereiland Ancon, ongeveer 15 km van Trinidad stad.
Moe maar tevreden pakken we onze valiezen uit en genieten van een rustige avond. In elk geval zijn de deelnemers zeer opgetogen met ons all-in hotel waar de faciliteiten een stuk beter zijn dan in Havana.
Vrijdag 3 juni 2011 : Groep B – voormiddag
Transfer van Havana naar Holguin
Appel aan bed om 03.00 uur plaatselijke tijd. Per vliegtuig reizen we zo’n 500 km westwaarts naar de provincie en de stad Holguin om vervolgens per bus naar Baracoa, nog meer oostwaarts op het eiland, te trekken. Echter niet zonder een tussenstop te plannen bij het geboortedorp (Biran) van de familie Castro.
Vrijdag 3 juni 2011 : Groep B – middag
Bezoek aan Biran, geboortedorp van de Castro’s
Voor het onafhankelijke Cuba was veel van de landbouwindustrie in handen van Amerikaanse handen. De Cubaanse bevolking kon zulks maar weinig appreciëren en o.a. ene Angel Castro, vader van Fidel, slaagde erin een eigen suikerrietplantage op te zetten. Hij en zijn kroostrijk gezin, samen met landarbeiders waaronder ook Haïtianen, bouwden een groot bedrijf uit. Een hele trits gebouwen uit die periode zijn goed onderhouden en bezoeken we op het domein. Het familieverhaal van de Castro’s is er niet alleen één van eenheid, maar ook van scheuring. De meeste familieleden kunnen leven met de revolutionaire gedachten en daden van zoon of broer Fidel, maar er is ook dochter Juanita die op een dag eigenhandig de familiebrandkast openbreekt en met de noorderzon verdwijnt naar het zuiden van de Verenigde Staten waar ze nog steeds verblijft. Recent nog verscheen ze op een Amerikaanse zender om nog maar eens haar misprijzen t.a.v. de Cubaanse politiek te uiten. Een bezoek aan het Castrodorp is allicht ook een verplicht nummer voor de schoolgaande jeugd. Allen in eenzelfde uniform krijgen ze ook daar het verhaal van dé revolutie van het land en het volk voorgeschoteld.
Biran, het geboortedorp van de familie Castro
Vrijdag 3 juni 2011 : Groep B – namiddag
Transfer naar Baracoa
Tijdens de reis wordt het landschap meer en meer heuvelachtig. Vanuit de vlakke velden van de agrarische industrie rijden we door een industrieel landschap naar de kuststad Baracoa. De industrie van de streek is deze die nikkel bovenhaalt. Vier grote nikkelbedrijven tekenen de streek. Het is zichtbaar ‘zware’ industrie : mastodonten van fabrieken, vette walmen rook, desolate ontgonnen velden en wellicht heel veel vervuiling. In contrast met dit alles moeten we direct daarna het beschermd natuurpark van Alejandro de Humbolt door. Een reservaat met een zeer rijke tropische plantengroei, zeldzame vegetaties, enz. Na alweer een lange dagreis bereiken we Baracao die op het eerste zicht een wat groezelige indruk geeft. Het is een tropische stad met een drukkend klimaat en een zeer ‘gekleurde’ bevolking. Ooit bedroeg het aantal ‘zwarte’ mensen in Cuba meer dan 60%. Nu nog slechts 6 à 7%, maar dat geldt niet voor Baracoa waar die verhouding meer ligt zoals vroeger in geheel Cuba.
Baracoa – Oostelijk Cuba
Zaterdag 4 juni 2011 : Groep A
Trinidad
Vandaag staan er twee activiteiten gepland. In de voormiddag trekt onze groep naar Trinidad voor een bezoek aan het FMC. Dat is een vrouwenorganisatie die zich bezighoudt met specifieke maatschappelijke problemen. Het is vooral het vrijwilligerswerk die hen toelaat om op een breed werkingsveld actief te zijn en een resem van voorlichtingscampagnes te voeren. Wij worden er te woord gestaan door de plaatselijke verantwoordelijke van het FMC. Zij en een aantal medewerkers lichten toe welke campagnes zij momenteel voeren. Nu zijn ze vooral bezig met de bestrijding van tuberculose, kinderzwangerschappen en ook de problematiek van de seksueel overdraagbare aandoeiningen. Zij beschikken over een goed georganiseerd netwerk van brigadiersters die per blok van ongeveer 150 inwoners deze problemen opvolgen. Zij leggen vooral de nadruk op preventie. De meeste vrijwilligers zijn niet academisch geschoold en hebben geen medische diploma’s. Maar via lezingen en voordrachten wijzen ze de bevolking op de gevaren van sommige aandoeningen.
Het was voor een aantal mensen ook een blij weerzien met de verantwoordelijke van FMC, vier jaar geleden brachten wij reeds een bezoek aan dit centrum.
Na het middagmaal in het hotel gaat het terug richting Trinidad voor een geleid bezoek. En diegene die dachten dat het in Cuba steeds mooi weer is kwamen bedrogen uit. In de namiddag werden wij getrakteerd op een paar tropische regenbuien die het onmogelijk maakten om een uitgebreide stadswandeling te maken. De dag werd afgesloten met een avondje Trinidad. Op zaterdag gaan de Cubanen dansen en wij mochten daar ook deel van uitmaken.
Zaterdag 4 juni 2011 : Groep B – voormiddag
Bezoek aan de stad Baracoa en het educatief parcours rond cacao.
’s Anderendaags lijkt Baracoa wat kleurrijker ondanks de grijze wolken en de druilerige regen. De regen blijft een spelbreker : in deze regio blijkt het de gewoonte dat musea, kerken e.a. bezienswaardigheden soms sluiten omwille van de regen. Dan concentreren we ons maar op het dagelijkse leven in zo’n stad. De Cubaanse bevolking kan gebruik maken van een nuttig systeem van voedselverdeling. Elke Cubaan heeft in principe recht op het nodige voedsel. De verdeling ervan gebeurt via een boekje waarin geregistreerd wordt wat je afhaalt in één van de verdeelcentra. Het systeem is er zelfs op voorzien dat kinderen van gescheiden ouders bij elk van hun ouders ‘hun’ deel van het voedsel kunnen krijgen.
Verdeelcentrum voor voedsel in Baracoa
We maken kennis met ANAP, geen vakbond maar een vereniging van coöperatieven van privéboeren. Eerder heeft Cuba in fasen de grote boerderijen in het land genationaliseerd en daarna verdeeld onder de kleine boeren. Naast deze boeren die zich verenigen in coöperatieven en ANAP bestaan er ook nog grote staatsboerderijen. ANAP wint echter meer en meer aan belang : 350.000 Cubaanse boeren zijn aangesloten via 3.500 coöperatieven. In Cuba wordt 80% van het voedsel ingevoerd, maar het land plant initiatieven om minder afhankelijk te worden op dit vlak. Het handelsembargo tegen Cuba bemoeilijkt de zelfstandigheid van het land, maar dit embargo slaat niet op voedsel (dat trouwens grotendeels vanuit de Verenigde Staten wordt geïmporteerd). ANAP werkte de afgelopen 3 jaar vnl. rond het versterken van de organisatie waarbij specialisten in één van de agrarische disciplines andere boeren opleidden en bijschoolden. Nu concentreert ANAP zich vooral op het versterken van de structuren, de leden, de directies.
Opnieuw is de regen de spelbreker en wordt het programma van de dag aangepast : i.p.v. een cacaoplantage te bezoeken die momenteel niet toegankelijk is wegens teveel water en modder, bezoeken we het educatief parcours rond cacao. Baracoa is dé plaats van de cacao. Er worden cacaobonen geteeld die tot de meest aromatische van de wereld behoren. Als chocoladeland heeft België via de Cubaanse ambassadeur al veel interesse betoond om de kwaliteit van onze chocolade te verzekeren. Cacao werd ooit ook door Fidel Castro gepromoot i.f.v. een goede gezondheid wat toen leidde tot een zeer grote invoer van cacao vanuit Afrika. Het educatief parcours toont ons de ongelooflijke rijkdom en verscheidenheid aan planten en vruchten in deze streek. Iets wat zonder die ‘vervelende’ regen er nooit zou zijn…
Educatief centrum i.v.m. cacao en andere vegetaties in Baracoa.
Het FOS is één van de weinige NGO’s die in Cuba actief zijn. Er werd recent tot een nieuw project beslist waarbij vanuit het Sociaal Fonds van de Voedingsindustrie (o.a. m.m.v. HORVAL, ABVV-Voeding) in België voorzien wordt in de financiering van het project voor ontwikkelingssamenwerking en waaraan o.a. ook het FOS meewerkt.
Zaterdag 4 juni 2011 : Groep B – namiddag
Transfer naar Santiago de Cuba
Vanuit de regio van Baracoa naar Santiago de Cuba blijken we uiteindelijk opnieuw zo’n 7 uur bus nodig te hebben, bij momenten door de gutsende regen en over hobbelige wegen. De lange busreizen inspireren sommigen van ons tot filosofische uitspraken : “Hilde Crevits mag hier ook eens passeren om puttekes te vullen!”. Een ander merkt ietwat nuchterder op : “De wegens zijn hier beter dan in België! Ge ziet nergens wegenwerkers…”. Hoe dan ook toont het oostelijk deel van Cuba een heel ander beeld dan het westen en de streek van Havana. Oostelijk Cuba is zeer groen, eerder wild qua natuur, heuvelachtig. Om op onze bestemming te geraken moeten we langs Guantanamo. We rijden langs het bekende Amerikaans militair domein annex gevangenis (die we slechts heel in de verte kunnen zien) naar de stad Guantanamo. En voor het eerst tijdens deze reis logeren we in een (Cubaanse!) all in-formule. Lekker westers… of toch niet?
De weg naar Guantanamo stad, nabij de Amerikaanse legerbasis.
Zondag 5 juni 2011 : Groep A
Bezoek aan Cienfuego
Vandaag staat een bezoek van Cienfuego op het programma. Een typisch Cubaans stadje. Tijdens de busrit van ongeveer een uurtje wordt ons het onderwijssysteem uitgelegd door de gids. Cuba beschikt over diverse educatieprogramma’s voor de kinderen vanaf hun 5de jaar tot en met studies aan de universiteit. Na de geboorte kan de moeder tot één jaar vrijstelling krijgen. Tijdens de eerste 6 maanden krijgen zij hun loon, de tweede 6 maanden kunnen ze genieten van een vergoeding die ongeveer 60 % van het loon bedraagt. Wat de studiestructuur betreft kan dit vergeleken worden met ons systeem. Een peuter- en kleuterniveau, daarna 6 jaar 1ste graad, daarna 3 jaar 2de graad. Na deze cyclus kan een keuze worden gemaakt tussen ofwel een technische richting, ofwel een academische richting. In het tweede geval worden de leerlingen klaargestoomd voor de universiteit. Het onderwijs in Cuba is gratis. Ondanks de grote schaarste aan basismateriaal betalen de ouders niks om hun kinderen te laten studeren. Cuba is ook gastland voor studenten uit het buitenland (Venezuela, Mexico, enz.).
In Cienfuego maken we kennis met de typische winkels die alleen voor de Cubanen toegankelijk zijn. Je kunt het geenszins vergelijken met handelszaken in België. Niet alles is verkrijgbaar, in het beste geval de basisproducten.
Na een begeleid stadsbezoek gaat de rit naar een buitenwijk van de stad waar we genieten van onze picknick op het dak van een prachtig koloniaal huis. Bij het binnenkomen worden we vergast op een pianorecital van de plaatselijke Josephine Baker.
Op de terugweg naar Trinidad bezoeken wij ook een botanische tuin, goed voor circa 4.000 exotische bomen in een schilderachtige omgeving. Wel loopt het voor ons Geertje bijna mis toen hij een Tarzan-imitatie doet. Het slingeren aan de lianen gaat hem goed af, het stoppen heel wat minder. Gelukkig blijft de boom overeind en heeft hij het geluk dat er geen kokosnoten boven zijn hoofd hingen.
Onder een stralende zon rijden wij terug naar Trinidad voor een verfrissende duik in het zwembad. Onderweg krijgen wij nog een merkwaardig fenomeen te zien. Bergkrabben op weg naar de zee om te paren staken massaal de weg over. De weg lag geplaveid met platte krabben. Ze waren te massaal om ze te ontwijken.
De gids zorgt voor een “avondvullend programma”: met zo’n goeie 20 deelnemers worden wij opgehaald met retrotaxi’s (van die oude Amerikaanse wagens). Opeen gepakt gaat de rit van het hotel naar een huizencomplex waar een paladares is gevestigd. Dit is een gekend fenomeen in Cuba. Voor weinig geld kun je er bij de plaatselijke bevolking gaan dineren. Na het voorgerecht wordt ons kreeften voorgeschoteld waarvan je in België alleen maar kan van dromen. Meer dan goed gevuld in de werkelijke zin van het woord worden we terug opgehaald door onze taxi’s voor een onvergetelijke rit naar het hotel. Het entertaingehalte van de chauffeurs stelt de lachspieren zwaar op de proef. Echt een schitterende avond.
Zondag 5 juni 2011 : Groep B – namiddag
Bezoek aan de boerencoöperatieve van ANAP – Feest met de boeren
Vanaf de kust gaat het weer landinwaarts naar een boerencoöperatieve in Santiago de Cuba, Bocanao, en die gevormd wordt door 57 coöperanten (= werkende personen). De coöperatieve Santa Maria behoort tot ANAP en is gespecialiseerd in veeteelt (koeien, paarden, varkens, geiten, konijnen, bijen, gevogelte) en kweekt ook diverse soorten fruit. Er wordt vee gekweekt op 1.500 ha. Een deel van de productie, circa 70%, gaat naar de staatsbedrijven tegen een vaste verkoopprijs. Wat overblijft wordt verkocht op de lokale markten. Melk wordt direct geleverd aan de ‘winkels’ die voedsel verdelen en worden in de eerste plaats voorbehouden voor de kinderen. De melk wordt tegen een prijs van 3 pesos/liter aangekocht door de staat (zeg maar ‘gesubsidieerd’) en in de ‘winkels’ verkocht tegen 25 pesoscentiemen/liter! Deze aanpak komt de Cubaanse staat nog altijd goedkoper uit dan melkpoeder in het buitenland aan te kopen. Het overgrote deel van het geoogste fruit wordt verwerkt in confituren en compotes. Ook vormt het een ingrediënt voor ijsjes en het merkwaardige is dat er relatief weinig van dat Cubaans fruit nodig is om het ijs te maken, gewoon omdat de vruchten op zich zo rijk aan smaak en suiker zijn. Coöperanten verdienen gemiddeld zowat 600 pesos per maand, maar dat wordt gevormd door een basisverdienste van 300 pesos/maand aangevuld met extra’s naargelang bijvoorbeeld de winst die de Cubaanse coöperatieve maakt, een getrouwheidspremie, enz. (€ 1 = 34,5 pesos). En wij – in België – die denken dat we met CAO nr. 90 (het invoeren van bonussen) baanbrekend werk leverden... Een toploon binnen de coöperatieve bedraagt 2.000 pesos/maand.
Ontmoeting met de boerenorganisatie ANAP
Na de kennismaking met de boeren van ANAP gaat het via een uitgebreide proeverij van fruit en honing naar een heus boerenfeest. De feestdis is samengesteld uit allerhande zaken die ze zelf produceren en zoals het betaamt in Cuba worden feestjes afgesloten met dans en muziek van het de hevigste soort…
Feest met de boerenorganisatie ANAP in Santiago de Cuba
Maandag 6 juni 2011 : Groep A
Rustdag in Trinidad
Waar normaal een bezoek aan een schooltje en een polikliniek op het programma staat moeten die wegens omstandigheden worden geannuleerd. Het alternatief is een rustdag inlassen. Tot tevredenheid van de groep. De individuele activiteiten gaan van luieren op het strand, kuieren in het zwembad tot een bezoekje aan Trinidad. De pauze is voor de meesten een welgekomen moment zeker met het programma van de komende dagen in het achterhoofd.
Maandag 6 juni 2011 : Groep B
Bezoek aan Bayamo
Bayamo is de hoofdstad van de provincie Granma. Granma is de naam van de boot waarmee Fidel Castro, Che Guevara en zo’n 80 andere vrijheidsstrijders destijds vanuit Mexico de oversteek maakten naar Cuba om het uiteindelijk te bevrijden van dictator Batista. Bayamo was tijdens deze en vroegere Cubaanse revoluties tegen hun overheersers van groot belang.
Op weg naar Bayamo bezoeken we de basiliek van La Vierge del Cobre in de kleine stad El Cobre genoemd naar het feit dat er in de grond in de streek veel koper aanwezig is. El Cobre lijkt wel een kleine uitgave te zijn van het Lourdes van Cuba, een grote basiliek, stalletjes waar sacrale zaken te koop worden aangeboden, enz. Het Cubaanse volk is overwegend katholiek maar verre van iedereen doet dit praktiserend.
Marktplein in Bayamo.
In Bayamo is de regen opnieuw de spelbreker : het geplande museumbezoek gaat niet door, het bezoek aan de werkplaats voor koetsen e.d. wel. De werkplaats is eigenlijk een schrijnwerkerij waar ook vensters, deuren, schommels en zelfs baseballbats worden gemaakt. Er werken 60 personen, 60% zijn mannen, de leeftijd is er gemiddeld zo’n 45 jaar. Heel wat materiaal (ijzer en hout) wordt gerecupereerd en opnieuw verwerkt. Een rondgang in het atelier legt dadelijk bloot dat veiligheid en preventie hier niet op de eerste plaats komen. Machines met motoren, draaiende schaven en messen zijn onbeschermd en precies zoals onze schrijnwerkers ze gebruikten in de jaren ’70. Enkel een veiligheidsbril en oordoppen behoren tot de beschermingsuitrusting. Van alles wat in de werkplaats wordt gefabriceerd en ook wordt verkocht gebeurt een deel in pesos (om de lonen e.a. te betalen) en een deel in CUC’s (voor de aankoop van materiaal). In het atelier wordt ook gewerkt aan miniaturen van koetsen : een minutieus werk. Hier blijkt dat er binnen de Cubaanse economie toch wel geforceerd werk wordt gecreëerd om iedereen aan de slag te houden.
Bezoek aan een schrijnwerkerij in Bayamo : veiligheidspost
Dinsdag 7 juni 2011 : Groep A
Bezoek aan Sancti Spiritus en boerenfeest
Vandaag moeten we een goed gevuld programma afwerken. We hebben immers afspraak met ANAP, de vakbonden die de boeren van de coöperatieven vertegenwoordigd. We houden op weg naar Sancti Spiritus even halt om de vertegenwoordiger van ANAP op te halen. Op een uitkijkpunt krijgen wij een prachtig panorama over de suikerrietvallei te zien. Ondertussen geeft de ANAP-vertegenwoordiger een aantal bijzonderheden over de streek, hun werk, de reconversie van suikerriet naar andere producten en ook de nabije toekomstplannen binnen de nieuwe politieke visie.
We rijden dan richting Sanctie Spiritus en houden onderweg halt in Manaca, een dorpje waar de Iznaga-toren staat. De plantages die door slaven werden bewerkt moesten nauwgezet in het oog worden gehouden. Van op de toren kon men toezien of de slaven aan het werk waren (ontsnappen was bijna onmogelijk) of dat er brand uitbrak zodat men onmiddellijk alarm kon slaan. Diverse deelnemers troosten zich de inspanning om de toren te beklimmen. Als beloning krijgen zij een prachtig uitzicht over de vallei. Inmiddels smaakt een cocktail : geperst suikerriet met rum. Het suikerriet moet wel ter plaatse worden geperst. Een pers aangedreven door menselijke kracht. Werkkrachten van dienst : Gwendoline, Geert, Joost en Bernard.
Eenmaal in Sancti Spiritus is het tijd om de innerlijke mens te versterken. We genieten van een schitterend middagmaal en – hoe kan het anders – we worden vergast met meeslepende muziek van de plaatselijke band.
Een bezoek aan een confectiebedrijf en een ontmoeting met de plaatselijke vertegenwoordigers van de STNIL (vakbond voor de lichte industrie). Na de ontvangst nemen wij een kijkje in het atelier waar kledij wordt vervaardigd voor het leger en de landbouw. Nadien worden wij getrakteerd op een korte stadswandeling inclusief een bezoek aan de plaatselijke markt.
Met een kleine vertraging bereiken we het ontvangsthuis van ANAP in Trinidad. Na het gebruikelijk welkomstwoord worden wij vergast op een heerlijke maaltijd bereid door de kameraden van ANAP. Intussen geven de muzikanten het beste van zichzelf en worden zowel hun eigen repertoire als verzoeknummers afgewerkt. Het duurt dan ook niet lang voor de eerste salsapasje worden gezet. Niemand laat zich onbetuigd in de meeslepende sfeer. Het bandje wordt aangevuld met ABVV-ers, maar of dat een muziekcontract zal opleveren is zeer de vraag. Wim (van het FOS) geeft toen zijn verborgen talenten bloot; naast zijn danscapaciteiten geeft hij ook blijk van een groot entertainerstalent. De zaal ging werkelijk uit de bol en met enige spijt moesten wij het feest afbreken om terug te keren naar het hotel. Iedereen is het erover eens : een schitterende avond.
Dinsdag 7 juni 2011 : Groep B
Ontmoeting met SNTIL en bezoek aan een confectiebedrijf
Niemand ontgaat hier dat het regenseizoen is begonnen : hevige onweer ’s nachts en continu regen overdag. En dus wordt het vooraf geplande programma weer overhoop gehaald. Een tropische depressie bepaalt hier de agenda van de dag.
Eerste doel van de dag wordt het provinciaal secretariaat van de SNTIL (nationaal syndicaat van arbeiders van de lichte industrieën), zowat te vergelijken met de Algemene Centrale binnen het ABVV in België, maar dan uitgebreid met de textielsectoren (wat toevallig overeenkomt met de fusieplannen tussen de AC en de TKD binnen ons eigen ABVV) en zonder de bouwsector. Het SNTIL is geen onbekende voor het ABVV West-Vlaanderen. Al vanaf het eerste project dat destijds de TACB/TKD steunde in Santa Clara (bedrijfsrefter) werkt het ABVV West-Vlaanderen sindsdien verder met deze Cubaanse vakbond (projecten : appartementen, ondersteuning vormingsprojecten, uitwisselingen). Deze Cubaanse ‘vakbondscentrale’ bestaat nu precies 40 jaar en koestert dezelfde waarden als het ABVV.
Bezoek aan het vakbondshuis van de SNTIL in Santiago de Cuba : vormingslokaal.
Het FOS startte pas vanaf eind de jaren ’90 projecten in Cuba. De Belgische overheid liet daarvoor niet toe dat gesubsidieerde NGO’s (niet gouvernementele organisaties) samenwerkten met Cuba omwille van politieke redenen. Nu vormt Cuba een zwaartepunt binnen alle projecten waar het FOS rond werkt.
De SNTIL telt ondertussen 8.231 leden in de provincie Santiago de Cuba en wordt geleid door 8 provinciale kaderleden. Het investeert veel in vorming en opleiding van (kader-)leden. Dat zien we ter plaatse tijdens een aan de gang zijnde vorming. Het plan is 678 delegees op te leiden tegen begin 2012 in de wetenschap dat syndicale kennis de basis is om het systeem in Cuba te bewaren. Delegees die deelnemen aan de vorming worden voor die tijd vrijgesteld van arbeid op hun bedrijf. De meest voorkomende problemen waarmee ze in confectiebedrijven geconfronteerd worden zijn het tekort aan grondstoffen, onzekerheid over het tijdstip van levering van die grondstoffen en een soort van tijdelijke werkloosheid met behoud van (een deel van) het loon. Als een werknemer niet werkt dan ontvangt hij ingeval van gewoon gebrek aan werk 60% van het normale loon, 70% ingeval van ziekte en 80% ingeval van arbeidsongeval. De SNTIL houdt eraan om het ABVV West-Vlaanderen te danken voor de jarenlange steun.
Ooit telde het confectiebedrijf Costa dat we bezoeken 18.000 werknemers. Nu nog slechts 680 (92% vrouwen). Er wordt per jaar 80 miljoen m² stof verwerkt tot broeken, hemden, schooluniformen, werkkledij, lakens, enz. goed voor een omzet van 6 miljoen pesos per jaar. Veel tewerkstelling in de sector is verloren gegaan en ‘overgenomen’ door productie in China en elders. Dit verhaal komt ons bekend voor wetende dat in de laatste 25 jaar de tewerkstelling in de confectie in West-Vlaanderen met zowat 90% is verminderd… In de Cubaanse confectie-industrie is er een tekort van zowat 500 arbeidskrachten. Voornamelijk werkloze vrouwen uit andere sectoren worden omgeschoold om in de confectie te werken. Wie dit uiteindelijk weigert riskeert de werkloosheidsuitkering na 6 maanden te verliezen. Deze transformatie van werknemers is voor hen enkel van toepassing binnen eenzelfde regio. De subsidies van de overheid aan de overkoepelende vakbond CTC (waarvan SNTIL een onderdeel is) en die vroeger 80 miljoen Cubaanse pesos bedroeg (€ 1 = 34,5 pesos) en die diende voor ‘ondersteuning’ van werknemers is ondertussen volledig weggevallen. Bedrijven worden nu verwacht zelf die steun bijeen te krijgen. In de bedrijven worden inspanningen geleverd om de werknemers en delegees mee te laten evolueren met de huidige veranderingen in Cuba. Het personeel in het bedrijf werkt in ‘brigades’ : zelfsturende teams die te vergelijken zijn met wat wij in eigen land beter kennen als kwaliteitskringen. De werknemers ontvangen een loon i.f.v. de behaalde productie.
Confectiebedrijf Costa in Santiago de Cuba.
Toeleiding tot ander werk met een sanctie ingeval van weigering, vermindering van de subsidies door de overheid, knelpuntberoepen, werknemers doen mee evolueren met de veranderingen, kwaliteitskringen, een variabel loon… het zijn zaken waar wij in België op zijn minst heel veel reserves tegenover hebben of simpelweg tegen zijn, maar die in Cuba in de praktijk worden toegepast.
Woensdag 8 juni 2011 Groep A
Transfer naar Havana
Vroeg uit de veren. Vandaag keren wij terug naar Havana, dat betekent vroeg ontbijten en uitchecken. Onze jarige, Werner, wordt eerst figuurlijk in de bloemetjes gezet door alle vrienden van de groep. Om 8.15 u. zetten wij koers naar Playa Giron (beter bekent als Varkensbaai) waar begin de jaren ’60 de invasie van de Amerikanen plaatsvond. De aanval werd echter neergeslagen en de Amerikanen moesten de aftocht blazen. Enige tijd later werd een wereldwijde crisis vermeden, misschien zelfs Wereldoorlog III, toen de voormalige Sovjet Unie raketten installeerde op Cuba. Raketten op minder dan 200 km. van de Amerikaanse kust. Zware diplomatie deed echter het tij keren en kon de wereldvrede worden verder gezet. In het museum wordt het verhaal verteld van de invasie en de tegenactie van de Cubanen.
Iets verder in de baai worden wij opgewacht door een aantal speedboten die ons naar het Schatteneiland brengen. Een eiland midden een lagune waar een indianendorp werd nagebouwd en toont in 18 taferelen hoe het leven toen was. Het Indianendorp maakt deel uit van een beschermd natuurpark met de naam Guama. Na een verfrissende boottocht door de mangroven staat een bezoek aan de krokodillenfarm op het menu (niet letterlijk nemen). Tegen 15 u. begint menige maag te knorren, op naar het restaurant dus.
Na dit smakelijk intermezzo vertrokken we richting Havana. Onze Geert zorgt voor een aangename afwisseling op de bus met de film Titanic. Een initiatief dat door iedereen gesmaakt wordt.
Een ding staat wel vast. Ons verblijf in Trinidad was zeer geslaagd en de groep is er alleen maar hechter op geworden. Met toch een beetje pijn in het hart namen we afscheid van Brisas, een plaats waar alleen maar vriendschap werd gesmeed. Donderdag wachten ons nieuwe uitdagingen die we met evenveel plezier zullen aangaan.
Woensdag 8 juni 2011 : Groep A
Transfer naar Havana
Groep A is goed en wel terug aangekomen in het hotel in Havana.
Woensdag 8 juni 2011 : Groep B
Bezoek aan een beschutte werkplaats in Holguin en transfer naar Havana
Sinds 2008 loopt een FOS-project in Holguin met medewerking van het ABVV. Het FOS ondersteunt niet enkel projecten in het kader van Waardig Werk maar zet ook projecten op voor specifieke doelgroepen (kansarmen) die buiten de acties van de Cubaanse staat vallen. De beschutte werkplaats, Taller Especial, in Holguin is zo’n project. Binnen het project wordt gezorgd voor hulp bij opleiding waarbij het uiteindelijk doel is de werknemers te laten werken in een gewoon bedrijf. Ook veiligheid en gezondheid en het aanleveren van grondstoffen vormen belangrijke pijlers van het project.
Beschutte werkplaats in Hoguin
Vanaf 1974 bestaat er in Cuba een wet die mindervaliden dezelfde arbeidsrechten geeft als andere werknemers. Cuba loopt wat dat betreft voor op België waar zoiets pas later gestemd werd. Ook qua doorstroming van opgeleide mindervaliden naar regulier werk scoort Cuba beter dan ons land : 10% in Cuba tegenover slechts 4% in België. In 1979 werd de eerste beschutte werkplaats in Cuba opgericht. Nu zijn er 14 in de regio van Holguin en 152 in heel Cuba.
De beschutte werkplaats in Holguin wordt geen productie-eisen opgelegd. Het accent ligt er zichtbaar op het sociale vlak. De directeur van het bedrijf, zelf volledig blind, is jarenlang een harde voorvechter geweest van meer en betere rechten en ondersteuning van mindervaliden. De participatie van mindervaliden wordt hier dus doorgetrokken tot op het directieniveau, een unicum. Met gepaste trots leidt hij ons rond in de werkplaats. De werkomstandigheden zijn er de laatste jaren, mede door de steun van het project, flink op vooruit gegaan.
96 mindervalide werknemers bedraagt de tewerkstelling. 26 van hen zijn doof, 25 blind of slechtziend, 11 motorisch gehandicapt en 5 mentaal. Ook een kleine 30 andere werknemers hebben geen beperking. In het bedrijf worden artisanale producten gemaakt zoals poppen (met vezels van bananenbladeren), decoratieve artikelen in gips en papier maché, diverse geconfectioneerde artikelen, enz.
En dan het inmiddels klassieke luik : het weer en hoe dit het traject van groep B bepaalt. Bij aankomst op de luchthaven blijkt onze vlucht afgelast wegens het aanhoudende onweer en hevige regens. De enige opties die zich aandienen zijn ofwel wachten op een volgende vlucht, ergens in de loop van de rest van de week, ofwel 15 uur per bus naar Havana. Tot plotseling wordt aangekondigd dat een vliegtuig uit Londen een tussenlanding maakt in Holguin en doorvliegt naar Havana. Er is een waterkansje dat we mee kunnen… Afwachten of we in de loop van de nacht alsnog kunnen vertrekken. Het weerbericht dat we in de luchthavenhall op TV volgen toont hoe de tropische onweders boven Cuba meeschuiven met de bewegingen van groep B! Wordt dus vervolgd.
Donderdag 9 juni 2011 : Groep A
Samenvoeging van de 2 groepen en bezoek aan de vakbond en een parfumfabriek
Groep A en B zijn weer samen. Groep B heeft Havana niet zonder slag of stoot bereikt. De aangekondigde vlucht via het Londens vliegtuig werd toen iedereen al ingecheckt was en de paspoort- en bagagecontrole was gepasseerd plots geannuleerd. Iedereen dus terug naar buiten. Toen intensief heen en weer gebeld werd om een oplossing voor de nacht en een alternatief plan voor de verplaatsing werd uitgedokterd werd in de luchthavenhall dan toch weer aangekondigd dat het bewuste vliegtuig zou landen. En dus… iedereen weer inchecken, langs de paspoort- en bagagecontrole. Met 3 uur vertraging vertrekken we uiteindelijk richting Havana in een Russische Iljoesjin, zo groot als een sporthall! Bij aankomst in het hotel in Havana, midden in de nacht, blijkt groep A zich te ontpoppen tot een waar welkomstcomité : de bende is weer samen!
Ontvangst van de ABVV- en FOS-delegatie in de gebouwen van de CTC (vakbond voor de arbeiders van Cuba) en de SNTIL. CTC-Voorzitter, Ernesto Freire Casagnas, en SNTIL-nationaal secretaris, Emanuel Rios voeren er het woord. Er is ook plaats voor vraag en antwoord.
Vergadering met de CTC : v.l.n.r. Eddy Van Lancker, Ernesto Freire Casagnas (CTC), Emanuel ‘Manolito’ Rios (SNTIL).
De CTC werd opgericht in 1939. Op de datum van de revolutie in 1959 was de CTC dus al 20 jaar bezig met het verbeteren van de loon- en arbeidsvoorwaarden, tewerkstelling, sociale zekerheid, … Vakbondsmilitanten van de CTC hebben in die strijd toen zelfs het leven gelaten. Vaak werd gestaakt om vooruitgang te bereiken. Sinds 1959 werkt de vakbond mee in de uitvoering van de macht in Cuba. Enerzijds vertegenwoordigt de vakbond de werknemers en anderzijds organiseert hij de werknemers om een bijdrage te leveren aan de economische ontwikkeling van het land. De CTC groepeert nu 18 nationale Cubaanse vakbonden in alle 15 provincies van het land.
Sinds het ziek worden van Fidel Castro en diens opvolging door Raul Castro in juni 2007 vonden niet minder dan 80.000 vergaderingen plaats om vanuit de vakbond mee de toekomst van het land uit te tekenen, een onomstotelijk bewijs van de toepassing van democratie en inspraak in Cuba. De vakbond had vanaf 2008 meer dan één uitdaging aan te gaan : er was de internationale economische crisis, er waren 3 cyclonen die Cuba teisterden die samen voor zowat 10 miljard dollar schade zorgden (d.i. 1/5de van het bruto nationaal product). Sinds 2009 kennen bepaalde sectoren (vnl. basisindustrieën) een herstel. Er ontstaan gemengde bedrijven in de petroleumsector, het toerisme en de landbouw. Er wordt uiteindelijk gewerkt aan een nieuw economisch model en de vakbond speelt daarin een belangrijke rol.
Uitdagingen voor de vakbond in overvloed. Er zijn momenteel 500.000 Cubanen die een job hebben die niet beantwoordt aan een reële taak (‘geforceerde tewerkstelling’). Een opgezette mediacampagne viseerde de Cubaanse vakbond : de CTC zou het ontslag van deze 500.000 werknemers steunen. Het massaal ontslaan van die mensen is voor de vakbond uiteraard geen doel, de CTC wil deze werknemers een vervangende zinvolle job geven binnen hun zelfde sector.
Reeds 300.000 werknemers in Cuba hebben nu een soort van zelfstandig statuut. Het zijn werknemers die werken binnen niet-overheidsbedrijven. Ze kunnen niettemin verder aangesloten blijven bij de vakbond en sociaal verzekerd worden. Van deze groep hebben zich reeds 115.000 personen zich lid gemaakt van de vakbond. De verdediging van deze groep vormt een nieuwe uitdaging voor de vakbond.
De CTC en de sectorvakbonden zoals de SNTIL ontwikkelen internationale relaties met andere vakbonden zoals het ABVV volgens 2 principes : men mengt zich niet met de interne keuken en het zelfbeschikkingsrecht moet gerespecteerd worden. De CTC en zijn ‘centrales’ werkt samen met 1.100 vakbonden in 136 verschillende landen. De CTC en SNTIL bedanken uitdrukkelijk het ABVV en het FOS voor de intense samenwerking.
Ook onze delegatie (Eddy Van Lancker) bedankt de CTC voor het warm onthaal op deze bijeenkomst. De wijze van respect voor democratie en inspraak zoals die in Cuba binnen de vakbond wordt toegepast, moet ons (het ABVV) inspireren om dit in onze organisatie ook beter te doen. De taak van beide vakbonden, CTC en ABVV, lijken sterk op elkaar. Een belangrijk verschil is dat het ABVV niet participeert aan het politiek bewind van het land, de politieke context is in beide landen ook totaal verschillend. De ABVV-delegatie is verheugd dat de keuze voor een nieuw model in Cuba nog altijd de keuze voor een socialistisch model inhoudt en geen Chinees of kapitalistisch systeem.
Cuba voorziet in 2011 een bedrag van 210 miljoen dollar voor verbetering van de infrastructuur en basisgoederen voor de niet-overheidsdiensten. Cuba betrekt kredieten uit China, Angola en Venezuela. Er wordt flink geïnvesteerd in toerisme, topgeneesmiddelen en bio- en nanotechnologie. Er worden nog steeds teveel voedingsmiddelen ingevoerd uit het buitenland die perfect in Cuba kunnen geteeld en gekweekt worden. De veranderingen in Cuba zijn niet filosofisch van aard, maar vooral materieel : de productiemiddelen blijven altijd in handen van de overheid.
De syndicale werkzaamheden van de dag worden afgesloten met een bezoek aan een parfumfabriek. Het is een gemengd bedrijf waar naast parfums ook zepen e.a. verzorgingsproducten gemaakt worden. Er werken 510 werknemers, allen lid van de vakbond. Het basisloon bedraagt er 250 pesos per maand, aangevuld met een variabele premie. Weinig delen van de productielijn zijn volautomatisch, er is nog veel handwerk. Het ritme op sommige posten (bvb. de verpakking) ligt zichtbaar heel hoog.
Parfumfabriek in Havana.
Vrijdag 10 juni 2011
Bezoek aan Las Terrazas en Cubaans Feest
Zo’n twee uur buiten Havana ligt Las Terrazas te midden van een koffiestreek van Cuba. Een merkwaardig en ecologisch project. De bevolking die er oorspronkelijk in de bergen woonde kreeg een appartement in één van de woonblokken aangeboden – niet verplicht – in ruil voor de bosgrond die ze vroeger bewerkten. Wie erop inging betaalt in die woning nu enkel het verbruik voor elektriciteit en water, maar geen huur. Het project startte na de revolutie in 1959. Na enkele generaties zijn er nu zo’n 1.000 inwoners in het afgesloten park Las Terrazas. In La Terrazas is Maria één van de oudste inwoners. Ze is beroemd omwille van haar ‘eigen’ koffie die ze aanbiedt. De drank is zwart als koffie maar heeft vooral de smaak van rum.
’s Avonds staat een feest op het programma in de Casa de la Amistad. Als de ABVV-groep er aankomt lopen we een bekende Limburger tegen het lijf : Steve Stevaert! Hij is een trouw Cuba-bezoeker en komt er nu besprekingen voeren, samen met Chokri Mahassine (organisator van Pukkelpop en Rimplerock), voor de organisatie van een nieuw rockfestival in Cuba. Cuba als locatie voor zo’n festival is voor Stevaert logisch omdat Cuba wellicht hét land is van de muziek. Hij prijst ook enkele opmerkelijke kenmerken van Cuba aan : de sterftegraad bij baby’s is in Cuba even laag als in België, de levensverwachting is er ook even hoog als in Europa. Stevaert heeft ervaringen met Cuba. Hij zond al eens bussen vol met materiaal de oceaan over en hij plant ook een project rond kippenkwekerijen. De kip die je momenteel haast dagelijks in Cuba krijgt voorgeschoteld komt nog steeds uit het verre Canada. Stevaert spreekt ook zijn waardering uit voor wat het ABVV West-Vlaanderen opzet rond internationale solidariteit, het Cuba-project in het bijzonder.
Cubaans feest in Havana
En dan is er feest! Live muziek komt van een band, zoals altijd in Cuba. Het feest komt wat traag op gang maar evolueert daarna des te sneller naar één van de hoogtepunten van deze reis. De verbroedering tussen een grote delegatie Cubanen die we op onze weg tijdens de voorbije 10 dagen ontmoetten, de vrouw van de ambassadeur en de ABVV’ers verloopt er uiterst spontaan na een glaasje rum en na nog eentje en …
Groepsfoto voor het Casa de la Amistad – Havana
Zaterdag 11 juni 2011
Vrije dag in Havana
Dit wordt eigenlijk de laatste dag in Cuba. Alleen of in kleine groepjes trekt iedereen de stad in. En worden kilometers afgewandeld, langs historische gebouwen, om de sfeer van het andere Havana op te snuiven en om nog wat geschenkjes voor het thuisfront in te kopen.
Zondag 11 juni 2011
Transfer van Havana naar Parijs en Kortrijk
Ooit moest het ervan komen. Kort na de middag wordt de reis ingezet richting Vlaanderen. Het zal ons opnieuw zo’n 24 uur kosten om de afstand te overbruggen.